Hiske Overweg

departement omgevingswetenschappen, Wageningen University and Research

Het VVD klimaatbeleid - suggesties voor verbetering

Gepubliceerd op February 28, 2021

Het experiment

In een vorige blogpost schreef ik over een gedachte-experiment. Stel dat de hele wereld het beleid uit het concept-verkiezingsprogramma van de VVD van 2021 zou uitvoeren. Wat zouden dan de gevolgen zijn voor het klimaat? Zijn de ambities van de VVD voldoende om onze beloftes uit het Parijsakkoord waar te maken?

Deze vraag probeerde ik te beantwoorden met behulp van de En-ROADS climate simulator, gemaakt door MIT Sloan School of Management en de denktank Climate Interactive. De simulator is gecalibreerd aan de hand van 6 “integrated assessment models”, dit zijn de beste klimaatmodellen die er in de wetenschap ontwikkeld zijn. Ik schatte dat het beleid van de VVD op mondiale schaal zou leiden tot een temperatuurstijging van ongeveer 2.2oC, dus het Parijsakkoord zou niet worden gehaald.

Welke mogelijkheden zijn er om dit klimaatbeleid te verbeteren? In deze blogpost doe ik een aantal suggesties. Ik zal beginnen met de suggesties waarvan ik denk dat ze goed bij het gedachtegoed van de VVD passen en langzaamaan verder daarvan afwijken. Dus mocht je halverwege denken ‘wat een linkse gehobby’, lees dan niet verder en stuur een mailtje met jouw standpunt naar enroads [at] his.ke (serieus, ik ben benieuwd!).

CO2 belasting voor iedereen

In het VVD programma staat: Een lagere energiebelasting voor huishoudens en kleinverbruikers, waaronder ook kleine ondernemers.

Waarom zou je het MKB en particulieren niet aanmoedigen om zuinig met energie om te gaan? Het voorstel van de VVD ontmoedigt innovatie. Natuurlijk, een belasting brengt lastenverzwaring die je op een andere manier moet compenseren (denk aan BTW, inkomstenbelasting of uitkeringen bijvoorbeeld).

Als je gelooft in een vrije markt, kun je in principe álle maatregelen die de VVD voorstelt voor de energiemarkt vergeten, en in plaats daarvan met een belasting op CO2 precies hetzelfde resultaat behalen. Om dit te demonstreren heb ik het eindscenario uit mijn vorige blogpost aangepast. Alle voorstellen van de VVD op het gebied van energie heb ik ongedaan gemaakt, en in plaats daarvan heb ik een hoge belasting op CO2 ingevoerd (110$/ton CO2). Het heeft hetzelfde effect op de temperatuur in het jaar 2100. Scenario link

Een CO2 belasting van 110$/ton CO2 heeft in En-ROADS net zo veel effect als alle maatregelen die de VVD in haar verkiezingsprogramma voorstelt.

Uiteindelijk is het voor een CO2 belasting wel van cruciaal belang om dit Europees niveau goed te regelen. De VVD stelt voor: Een Europese CO2-grensheffing om oneerlijke concurrentie op mondiaal niveau te voorkomen. Wat ik mis in het VVD programma is de bereidheid om de huidige CO2 belasting flink uit te breiden en daar binnen de EU hard voor te lobbyen.

Draagvlak creëren

De klimaatdiscussie is de afgelopen decennia onnodig gepolariseerd.(…) Drammers misbruikten klimaatbeleid als ideologisch instrument om mensen te betuttelen en een andere levensstijl op te dringen.(…)Voor het bouwen van zonneparken en windmolens op land is het creëren en verkrijgen van draagvlak onder de lokale bevolking een voorwaarde.

De VVD erkent dat draagvlak een belangrijk aspect voor klimaatbeleid is, maar komt niet met concrete plannen om dit draagvlak te vergroten. Ik zou drie ideeën willen aandragen: onderwijs, burgerparticipatie en multisolving.

Onderwijs

Het belang van goed onderwijs op het gebied van klimaat is essentieel voor de toekomst. Om maatschappelijk draagvlak te vergroten, moeten we een abstract probleem als klimaatverandering tastbaar zien te maken. Daarnaast is beter begrip van alle wisselwerkingen in het klimaatsysteem vereist om effectieve beleidsvoorstellen te kunnen maken. Daarom ben ik enthousiast over de En-ROADS climate simulator. Je kunt er zelf mee aan de slag om te experimenteren met je eigen klimaatbeleid, of je kunt een workshop volgen of een rollenspel spelen. Meer dialoog aan de hand van dergelijk materiaal lijkt mij een goede manier om draagvlak te vergroten. (Laat me weten welk materiaal jij kan aanbevelen!)

Burgerparticipatie

Met een burgerforum betrek je burgers dichter bij de politiek. ^[1] Door mensen willekeurig te selecteren, zorg je dat verschillende groepen binnen de samenleving gehoord worden. Een paar interessante initiatieven:

• Het burgerforum dat in Texas werd georganiseerd tussen 1996 en 1998 heeft de maatschappelijke bereidheid om extra te betalen voor wind- en zonne-energie van 52% van de bevolking naar 84% van de bevolking doen toenemen.
• De Franse president Macron heeft vorig jaar 146 van de 149 aanbevelingen van het Franse burgerforum voor het klimaat overgenomen.
• In de regio Foodvalley is op dit moment ook een burgerforum bezig met de regionale energie strategie.

Multisolving - veelzijdige oplossingen

Het is belangrijk mensen goed te informeren over positieve neveneffecten van klimaatbeleid. Ook mensen die misschien minder geïnteresseerd zijn in klimaatproblematiek, zouden om andere redenen beleidsmaatregelen tóch kunnen steunen. Een paar voorbeelden:

Een hogere belasting op vlees zou niet alleen CO2 uitstoot beperken, maar ook bevordelijk zijn voor de volksgezondheid. Bovendien zou het leiden tot minder ontbossing. Minder ontbossing draagt bij aan een grotere biodiversiteit én verminderde verspreiding van gevaarlijke virussen. Ten slotte zou een kleinere veestapel zou ook nog de stikstofproblematiek verminderen.

Meer gebruik van openbaar vervoer vermindert niet alleen uitstoot, maar verbetert ook de luchtkwaliteit. In London is vorig jaar vastgesteld dat een 9-jarig meisje is overleden door slechte luchtkwaliteit. Volgens een studie gingen er wereldwijd in 2018 8.7 miljoen mensen dood door vervuiling door fossiele energie. Ook in Nederland is luchtvervuiling een probleem: in de omgeving van de hoogovens komt bijvoorbeeld fors meer longkanker voor. ^[2] Bovendien zorgt meer gebruik van openbaar vervoer voor meer lichaamsbeweging. Meer lichaamsbeweging vermindert de kans op tal van leefstijlziektes (om COVID-19 maar even niet te noemen).

De En-ROADS website heeft nog veel meer voorbeelden van veelzijdige oplossingen. Je kunt er lezen over hergebruikt toiletpapier in Nederlandse fietspaden en patiënten die beter slapen door energiebesparing in het ziekenhuis.

Kijk kritisch naar het verleden

Het lijkt mij belangrijk om te leren van de fouten die de afgelopen jaren zijn gemaakt. Een paar observaties:

• De stikstofproblematiek heeft laten zien dat het uitstellen van concreet beleid tot escalatie van problemen leidt. Dan vind ik het verontrustend als VVD-kamerlid Mark Harbers zegt: “Ik denk echt dat we gebaat zijn bij rust: laten we nou even een paar jaar nemen voor de maatregelen die we al hebben genomen.” Ehm… het PBL heeft al berekend dat de plannen van Rutte III niet voldoende zijn om de uitstoot in 2030 voldoende in te perken. We zien nu al dat de elektrificatie van de industrie en de verduurzaming van woningen meer tijd kost dan gedacht. Laten we vooral niet stil gaan zitten om de volgende generaties met nóg grotere problemen op te schepen.
• Het energiegebruik door datacentra (en datacentra in aanbouw) rijst de pan uit. Het is geen goed idee om aanbesteding van projecten die een astronomische hoeveelheid energie nodig hebben, over te laten aan lokale overheden. De gevolgen daarvan zijn dat het belastiggeld wat Nederlanders betalen aan windparken ten goede komt van multinationals. Op deze manier mist Nederland de doelstellingen voor duurzame energie (Nederland heeft de minst duurzame energie van de EU!), en betalen we extra aan Denemarken om dat af te kopen. Ik mis voorstellen in het VVD beleid om dergelijke fiasco’s in de toekomst te voorkomen.
• Vage ambities leiden niet tot concrete resultaten. Zonder controle door de overheid maken grote bedrijven hun beloftes om energie te besparen niet waar. Het is leuk om te streven naar de helft minder grondstofgebruik in 2030, maar zelfs het PBL weet niet hoeveel grondstoffen er in Nederland verbruikt worden.

Hulp aan ontwikkelingslanden

In het VVD programma staat: De uitgaven aan de opvang van Syrische vluchtelingen in Jordanië en Turkije zijn de afgelopen jaren bijvoorbeeld een goede investering gebleken. Dit geldt niet voor de traditionele praktijk van ontwikkelingssamenwerking, waarbij geld wordt gegeven aan armere landen om zich op basis van onze normen te ontwikkelen. (…) Extra geld voor noodhulp, ten koste van goedbedoelde maar vaak weinig effectieve langjarige projecten. Bij de toekenning van deze noodhulp komt meer nadruk op het voorkomen van migratiestromen.

Wat mij betreft zijn deze stellingen slecht onderbouwd. Ik ben het ermee eens dat er ontwikkelingssamenwerkingsprojecten zijn aan te wijzen die niet het beoogde doel bereikten, of inefficiënt met geld omgingen. Er zijn óók meer dan genoeg projecten die wat mij betreft onze steun verdienen.

Neem bijvoorbeeld de hulporganisatie BRAC uit Bangladesh, die significant heeft bijgedragen aan vermindering van armoede in Bangladesh en andere landen. Het succes van BRAC is te danken aan kritische evaluatie en constante herziening van projecten, zoals valt te lezen in het NRC en The Guardian. De projecten van BRAC zijn zó succesvol dat de organisatie in 2019 83% van zijn inkomsten zelf kon financieren.

En om nog even op het VVD standpunt van ‘goede investeringen’ terug te komen: de organisatie Givewell heeft uitgezocht welke goede doelen het kosteneffectiefst zijn. In hun top 9 staat geen enkel opvangproject van vluchtelingen. Focus op het tegengaan van migratiestromen lijkt mij bijzonder ineffectief (en inhumaan bovendien), zeker als de gevolgen van klimaatverandering erger worden. Hoe deze symptoombestrijding nu al te kort schiet, komt duidelijk aan bod in de documentaire ‘Verloren Jongens’. De focus op migratiestromen is een typisch voorbeeld van de rechtlijnige kijk en gebrek aan systeemdenken waar ik in mijn vorige blogpost over schreef.

Het potentiaal van ontwikkelingshulp kan in kaart worden gebracht met behulp van de En-ROADS climate simulator. Beter onderwijs voor meisjes, voorlichting over geboortebeperking en aanbod van anticonceptie kan leiden tot een verminderde bevolkingsgroei. ^[3] Daarnaast hebben boeren in ontwikkelingslanden baat bij onderwijs over duurzamere landbouwpraktijken, zoals agroforestry. Dit zijn opnieuw veelzijdige oplossingen, die niet alleen bijdragen aan klimaatproblematiek, maar óók zorgen voor emancipatie, betere inkomensgarantie voor boeren en vermindering van migrantenstromen. Deze aanpak kan ons weer 0.1oC dichter bij het doel uit het Parijsakkoord brengen. Scenario link

Ontwikkelingshulp door onderwijs op het gebied van geboortebeperking en landbouwpraktijken in En-ROADS

Voorbeelden van interessante projecten op dit gebied:

• Het PIP project, waarbij boeren én boerinnen leren over duurzame landbouwpraktijken. De boeren krijgen geen financiële steun, maar zijn intrinsiek gemotiveerd om aan het project mee te werken.
• Het project Solar Sister waarin vrouwen in Afrika getraind worden om hun eigen onderneming met verlichting en fornuizen op zonne-energie op te zetten.

Persoonlijk denk ik dat wij, als bewoners van ontwikkelde landen met een grote historische CO2 voetafdruk, ook een morele verplichting hebben om ontwikkelingslanden te helpen zich te ontwikkelen, zéker als we willen voorkomen dat deze landen net zoveel gaan uitstoten als wij in het verleden hebben gedaan. Maar ook los van deze ethische overtuiging denk ik dat er genoeg redenen zijn om deze landen te helpen.

Conclusie

De belangrijkste aspecten die wat mij betreft missen in het klimaatbeleid van de VVD zijn:

• Een CO2 belasting voor iedereen. Iedereen moet aangemoedigd worden om energie te besparen. Behoud van koopkracht en concurrentiepositie kan via andere interventies geregeld worden.
• Het maatschappelijk draagvlak voor klimaatbeleid kan worden uitgebreid door goed onderwijs, aandacht voor veelzijdigheid van klimaatoplossingen en burgerparticipatie.
• Een kritische analyse van wat in het verleden mis is gegaan (denk aan stikstofproblematiek, aanleg van datacentra, vage doelstellingen zonder controle).
• Ontwikkelingshulp, bijvoorbeeld op het gebied van onderwijs voor meisjes en hulp met duurzame landbouw.

Om het Parijsakkoord te halen dienen daarnaast de maatregelen die wél worden genoemd in het VVD programma met grotere ambitie te worden uitgevoerd. Probeer zelf maar eens uit wat er in dit eindscenario nog nodig is om richting 1.5oC opwarming te komen.

Feedback

Wat denk je van de suggesties die ik voorstel? Zijn er andere belangrijke verbeteringen te bedenken voor het VVD klimaatbeleid? Je kunt me bereiken via enroads [at] his.ke of via LinkedIn.

Meer informatie over En-ROADS

Ben je benieuwd naar de En-ROADS climate workshop? Volg de workshop op de En-ROADS website (in het Engels), bekijk een lange of een korte opname ervan op YouTube of contacteer één van de Nederlandse En-ROADS climate ambassadors voor een interactieve sessie in het Nederlands.